Potapanje Viribus Unitisa – treći deo
prvi deo: Istorija moderne pomorske diverzije: Potapanje broda Viribus Unitis u Puli, 31.10.1918.
drugi deo: Istorijski događaji u čijem svetlu se sve dešavalo
Karakteristike Austro-Ugarskih bojnih brodova
Viribus Unitis (lat: združenim snagama – moto cara Franca Jozefa I)
Austro-Ugarski bojni brodovi (Dreadnoughts) građeni su između 1910. i 1915. godine u cilju sputavanje Italijanske ekspanzije na Jadranu. Dizajnirao ih je inženjer Karl Popper. Tri broda, Viribus Unitis, Tegetthof i Prinz Eugen izgrađena su u brodogradilištu Stabilimento Tecnico u Trstu dok je četvrti, Szent Istvan da bi se zadovoljila mađarska osetljivost (kao i ideja o združenim snagama), izgrađen u Rijeci u mađarskom brodogradilištu Ganz&Danubius koje nije bilo predviđeno za izgradnju ovako velikog broda i on je na kraju završen sa manjom tonažom od ostalih pa samim tim i nedovoljno izbalansiran za dati dizajn što će se pokazati kobnim par godina kasnije kada se nakon pogotka torpedom zbog težine topovskih kupola prevrnuo tako da i danas leži „naopačke“ na dnu Jadrana. Iz fabrike Skoda iz Pilsena isporučene su prvi put u svetu trostruke 305mm topovske kupole dajući brodovima moćno naoružanje od po 12 takvih topova na palubi.
Viribus Unitis je porinut 20. juna 1911. a u službu je ušao u oktobru 1912. godine. Veći deo rata je proveo u Pulskoj luci, kao i ostali brodovi njegove klase, iako su u toku rata u nekoliko navrata pravljeni ambiciozni planovi za njihovu upotrebu. 24. maja 1915. Viribus Unitis je izveo jedno od retkih isplovljavanja i bombardovao Ankonu. 10 juna 1918. bio je na čelu flote koja je po komandi admirala Hortija trebala da izvrši deblokadu Otrantskih vrata, ali je ta avantura prekinuta nakon uspešnog napada dva Italijanska torpedna čamca i potonuća broda Szent Istvan u blizini ostrva Premude, kao i činjenice da je samo sreća spasila Tegetthof jer je jedno od torpeda upućenih ka njemu zakazalo a drugo se zaglavilo u cevi.
Karakteristika svih ovih brodova bila je mala debljina podvodnog oklopa što je kompenzovano spremištima za ugalj postavljenim uz bokove broda tako da ona predstavljaju dodatnu zaštitu. U vreme eksplozije na Viribus Unitisu, spremišta za ugalj su bila prazna i nisu pružila potrebnu zaštitu i učinila eksploziju podnošljivijom tako da ni pumpe niti vodonepropusna vrata, za koja nije sigurno ni da su bila zatvorena, nisu mogli da spreče potapanje broda.
Nakon što su četiri dana po potonuću Italijani ušli u Pulu, njihovi ronioci su locirali olupinu broda i uz pomoć eksploziva isekli i na površinu izneli neke njegove delove. Do sredine pedesetih godina prošlog veka, na dubini od 15m, mogao je da se vidi glavni jarbol Viribus Unitisa. Na dnu još uvek stoje delovi broda koji ne remete plovidbu drugim brodovima.
Karakteristike broda:
| Deplasman | 20000 t / 21600 t max |
| Dužina preko svega | 152,2 m |
| Širina | 27,3 m |
| Brzina | 20,3 čv |
| Radijus dejstva pri brzini od 10čv sa 2000t uglja | 4200 nm |
| Posada | 1087 |
| Naoružanje | Topovi: 12 x 305mm (četiri kupole sa po tri topa) 12 x 150mm (bočni topovi sa zaklonom) 18 x 66mm (pojedinačni topovi) lansiri za torpeda: 4 x 533mm |
*Poredjenja radi, najveći brodovi bivše JRM – raketne fregate (veliki patrolni brodovi), dugački su 91.8m, široki 11.6m, sa deplasmanom 1492t i razvijaju brzinu od 22čv sa dizel motorima tj. 27čv sa gasnim turbinama dok im je radijus dejstva 1800nm! Za kraj treba napomenuti da su preostala dva austrougarska bojna broda završila neslavno, Tegetthoff je dobila Italija koja ga je isekla 1924-1925 dok je Prinz Eugen dodeljen Francuskoj i potopljen je kao brod meta 1922. Iako je Veće SHS kao nekakva prethodnica Kraljevine SHS četri dana imala vlast nad celokupnom flotom, buduća država u raspodeli nije preterano značajno profitirala. Između ostalog dobila je nekolicinu torpednih brodova, remorkera, brodove za prevoz vode i nafte kao i radionicu i razne druge olupine! Zanimljiva našoj ronilačkoj populaciji može biti „torpiljerka“ 76T (koja je bila prisutna prilikom potapanja Szent Istvan-a i čiji su mornari jedini uočili italijanske torpedne čamce MAS-15 i MAS-21) i koja je u staroj Jugoslaviji nosila naziv T1. Italijani su je preuzeli 1941. da bi nakon kapitulacije Italije 1943. bila vraćena Kraljevini Jugoslaviji, tj. njenom „ogranku“ na Malti. U novoj Jugoslaviji (Demokratskoj FNRJ) 1945. dobija naziv Golešnica, i bila je u službi do 1955. nakon čega je izbačena iz plovnog sastava sve do 1959. kada je potopljena u uvali Žanjic (ne treba je mešati sa patrolnim brodom PBR 512 koji leži nešto dalje od nje).
